Dit wapen droeg Valkenswaard in tijd van bevrijding: 'In goud een slechtvalk in natuurlijke kleur'

In de tijd van de bevrijding heeft Valkenswaard een merkwaardig gemeentewapen. In plaats van de Heilige Nicolaas als bisschop en drie kinderen in een kuip staat een slechtvalk afgebeeld. De bezetter ruilde het bestaande wapen in 1942 in voor een gemeentewapen met een slechtvalk, een posthoorn, een merlet en een lelie.

De Hoge Raad van Adel is in ons land de instantie die de regering adviseert over een officieel gemeentewapen. Het wordt vervolgens bij Koninklijk Besluit vastgesteld. We weten niet anders dan dat ons huidige gemeentewapen zeventig jaar geleden bij Koninklijk Besluit wordt vastgesteld op 10 februari 1954. Maar vóór dit wapen beschikt Valkenswaard over een heel ander wapen. De Duitse bezetter vindt dat het dorp een nieuw wapen moet krijgen vanwege de samenvoeging met Borkel en Schaft en Dommelen, acht jaar eerder.

De verklaring van de waarnemend Secretaris-Generaal van het Departement van Algemene Zaken op 8 juli 1942 over het nieuwe wapen luidt:

‘In goud een slechtvalk in natuurlijke kleur, gekapt en geschoend van keel, zittend op een vuist, gehandschoend van hetzelfde en vergezeld in de rechterbovenhoek van een posthoorn van hetzelfde, beslagen van zilver, in de linkerbovenhoek van een merlet van keel en in de schildvoet van een lelie van hetzelfde met afgesneden voet. Het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee paarlen.’

Verzoeken en afwijzingen

Gelukkig hebben we sinds 1954 weer het wapen met daarop afgebeeld de heilige Nicolaas als bisschop en de drie jongelingen in de kuip. Maar niet zonder slag of stoot.

De gemeente Valkenswaard vindt de valk te veel op de Duitse adelaar lijken en wil mede om die reden het oude wapen weer terug. Het gemeentebestuur verzoekt Hare Majesteit de Koningin bij schrijven van 18 oktober 1945 om het valk-wapen in te trekken. Helaas wordt afwijzend besloten. Op 5 november 1947 wordt opnieuw een verzoek ingediend, maar met de keuze ofwel het oude wapen weer in ere te herstellen of anders in het ‘oorlogswapen’ de heilige Nicolaas ergens een plaats te geven. Op 2 april 1948 wordt ook hierop negatief besloten. Vier jaar later, op 21 augustus 1952, verzoekt het Ministerie van Binnenlandse Zaken aan de Hoge Raad van Adel om een advies rondom de verzoeken van Valkenswaard. De gemeente schrijft op 5 september van dat jaar overigens een derde verzoek om te veranderen. Helaas wordt in december voor de derde keer de vraag afgewezen.

Hetzelfde Ministerie meldt op 25 juni 1953 dat de Minister het besluit van 1942 wil intrekken om zo het Nicolaas-wapen weer te kunnen gaan gebruiken. Ondanks dat de leden van de Hoge Raad bij schrijven van 25 juli 1953 toch weer een negatief advies geven, stuurt de Minister op 2 april 1954 het officiële diploma van het Nicolaas-wapen naar het gemeentebestuur, waarmee de oude situatie van vóór de oorlog weer in ere is hersteld. Op dit moment hangt dit diploma keurig ingelijst in de B&W-kamer van het gemeentehuis. Het valk-wapen heeft er geen plek gekregen, om niemand te kwetsen.

Uitleg van de heraldiek

De officiële beschrijving van een wapen is geen alledaagse taal, maar heraldische taal, die gebruikt wordt in de wapenkunde. Enkele termen uit de beschrijving van het valk-wapen:

• In goud: goud- of geelkleurig
• In natuurlijke kleur: met de kleuren zoals die bij de slechtvalk in de natuur te zien zijn
• Keel: rood
• Zilver: zilver of wit
• Andere termen die gebruikt worden in het wapen zijn:
• Gekapt: met een kap over het hoofd, in de valkerij de huif genaamd
• Geschoend: de poot is voorzien van een leren riempje
• Zittend op een vuist, gehandschoend: de valk zit op een vuist met handschoen aan.

Verder zegt de beschrijving dat de posthoorn in de rechterbovenhoek staat. Toch zie je die posthoorn links. Hoe zit dat? In de heraldiek gaat men steeds uit van het standpunt van degene die het schild draagt, en niet vanuit degene die naar het schild kijkt. Daarom staat in de beschrijving de merlet (eend zonder snavel) links, maar de kijker ziet het diertje rechts.

De kroon met twee parels en drie bladeren wordt wel de gemeentekroon genoemd of gravenkroon. De lelie waarvan de onderkant is weggesneden heeft veel verschillende betekenissen. Het is onduidelijk waarom de Franse lelie zo vaak gebruikt wordt in een wapen. Ook de hoorn wordt regelmatig gebruikt en kan verwijzen naar de adellijke familie Van Horne of Van Hoorne

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android