In beeld: Sfeer en historie terug te vinden op begraafplaats Borkel en Schaft

De dagen rond 1 en 2 november zijn dé perioden van ieder jaar waarop nabestaanden hun dierbaren eren. Vaak worden graven (extra) schoongemaakt en bloemen geplaatst. Maar door het jaar heen zijn ook mensen op het kerkhof te vinden om familieleden te bezoeken, de serene sfeer op te snuiven of om een indruk te krijgen wie nog meer een laatste rustplaats kregen. Een bezoek aan het kerkhof van de Sint-Servatiusparochie aan de Dorpsstraat in Borkel en Schaft kan ons veel opleveren.

De begraafplaats ligt aan het Mgr. Kuijpersplein en dateert uit 1845, net als de parochiekerk. De eerste begrafenis die op 15 september van dat jaar plaatsvindt, is van landbouwer Theodorus Nollen. Theodorus overlijdt 12 september 1845, is dan 25 jaar en ongehuwd. Zijn beroep is bouwman: landbouwer of landarbeider. Vader Jan kan zelf de overlijdensakte bij de gemeente Borkel en Schaft niet tekenen ‘vanwege ongeletterdheid’. Net als zovele andere graven, is ook dit graf geruimd. Het oorspronkelijke kerkhof is inmiddels omsloten door stenen muren, een houten poort en een metalen toegangshek.

Traditionele en hedendaagse grafzerken wisselen elkaar af, waardoor een gevarieerd en interessant beeld ontstaat van de begraafplaats. Sommige graven hebben het traditionele rechtopstaande betonnen kruis of een grote platte liggende grafsteenplaat. Het meest-opvallende kruis is misschien wel van het graf van de drie zusjes Lies (1949), Sjan (1951) en Tonie Maas (1952) die op 1 oktober 1967 slachtoffer worden van een tragisch verkeersongeval op de Maastrichterweg. Het driedubbele grafkruis is spierwit en bevat aan de voet de foto’s van de drie zusjes, rustend op twee palmtakken. Het oudste graf dateert uit 1855 en is van Lamberdina Verweijen, gehuwd met Theodorus Heuvels.

Dobbelsteen

Dat er tegen de noordzijde van de kerk een betonnen kruis is aangebracht, mag ook bijzonder heten. Eens behoorde het tot het graf van pastoor Gerardus Dobbelsteen (1790-1861). In 1896 blijkt het grafkruis af te brokkelen en zoon Adri betaalt zeventig gulden en tien cent per letter voor een nieuw kruis met voetstuk. ‘Als de pastoorsgraven in 1986 van uniforme grafmonumenten worden voorzien belandt het kruis als herinnering tegen de gevel van de kerk’, zo valt te lezen op de website van Op den Rösheuvel. Pater Dominicus de Jong O.C.R. van de Achelse Kluis schrijft in 1951 zeer uitvoerig over het leven van Dobbelsteen. Gerardus trouwt in 1814 met Anna Maria Vermeulen. Zij krijgen vier kinderen, waarvan twee vroegtijdig overlijden. De andere twee, Hannes of Joan en Adri, worden priester en ook Gerardus wordt na de dood van zijn vrouw priester. Daarmee is Gerardus één van de weinigen die alle zeven sacramenten heeft mogen ontvangen!

Er zijn meer pastoors van de parochie die hun laatste rustplaats op dit kerkhof hebben gekregen. De dekplaten van de graven zijn altijd voorzien van een kelk, vaak met een hostie. Dit symbool is alleen aan priesters voorbehouden. Het echtpaar Cornelis Kuijpers (1867-1936) en Johanna Maria Elisabeth van Hout (1870-1958) kreeg negen kinderen waarvan zoon Stephanus (1899-1986) Apostolisch-vicaris van Suriname wordt en daarmee de eerste bisschop van Suriname wordt en titulair bisschop van Termessos (in Turkije). Niet voor niks draagt het plein voor de kerk de naam Mgr. Kuijpersplein. Het graf van zijn ouders is nog steeds aanwezig. Ook de laatste rustplaats van Johannes Adrianus Baken, de laatste burgemeester van Borkel en Schaft, die vanaf 1911 dit ambt bekleedt, is te zien. Bij de samenvoeging van de gemeente met Valkenswaard in 1934, komt een einde aan zijn rol als eerste burger. Op het graf is te lezen dat hij ook in Westerhoven en in Riethoven deze taak vervult.

1944

Als je via het pad helemaal naar het einde van de begraafplaats loopt, zie je links in de hoek de graven van Johannes Maas en Christiaan Tegenbosch. Beide mannen worden op 11 september tachtig jaar geleden door de Duitse bezetter gefusilleerd op de Luikerweg. Van beide graven is de opstaande steen, stèle of tablet aanvankelijk identiek, maar wordt vervangen vanwege slijtage. In een driedubbel graf liggen Hendrikus en Maria Pas, die ten gevolge van de granaatinslag van 19 september 1944 overlijden.

In 1995 wordt de begraafplaats uitgebreid aan de Dommelzijde (zuidkant) van de kerk. De eerste parochiaan die hier begraven wordt is Wim Verweijen op 23-03-1995. De laatste begrafenis betreft tot nu toe Frieda Bierings op 22-08-2023. Er zijn op beide begraafplaatsen samen 227 graven van 382 personen. De meest voorkomende achternamen zijn Rijkers (16x), Baken (15x), Aarts (14x), Smets (10x), van de Ven (9x), Jansen (9x), Tegenbosch (9x), Wassink (8x), van Ampting (8x) en de Krom (6x). Vóór het ter perse gaan van deze Torenvalk vindt de laatste begrafenis op het oude kerkhof plaats op 02-09-2023: Reina van Ampting, al is dit officieel een ‘bijzetting’ bij haar echtgenoot Jan van der Maat.

Natuurlijk is de sfeer op het nieuwe gedeelte letterlijk en figuurlijk strakker dan aan de noordkant. Heel bijzonder zijn op beide locaties de gietijzeren kruisen die prominent midden op de beide dodenakkers staan. Jammer dat tegen de kerk een soort begraafplaats is gecreëerd van brokstukken van geruimde graven. Daar moet een oplossing voor te vinden zijn om de juiste sfeer recht te doen. 

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android