Bart Maas: 'Het schilderij van mijn vader is gemaakt omdat hij is vermoord'

In de Bosstraat bewaart Bart Maas (93) een schilderij met het portret van zijn vader Jan. In Borkel en Schaft is Jan vooral bekend als de directeur van de boterfabriek aan de Dorpsstraat en de man die door de Duitsers wordt doodgeschoten.

Jan Maas wordt geboren in Den Bosch op 6 oktober 1889, als zoon van het echtpaar Maas-Aarts en krijgt de voorletters 'J.G.C.H.M'. Zijn vader -ook Jan - is bakker in de Vughterstraat in dezelfde stad. Zijn moeders familie Aarts komt uit Bergeijk.

Jan, die op het schilderij staat, trouwt op 1 november 1923 met M.H. (Maria, roepnaam Drika) Jonkers, geboren te Borkel en Schaft op 12 februari 1900 als dochter van Jonkers-Smolders. Tussen 1924 en 1937 worden uit huwelijk van Jan en Drika elf kinderen geboren, waarvan zoon Bart (1931) als enige nog in leven is, in Valkenswaard woont en het schilderij bewaart.

Jan volgt een opleiding in de melkverwerkende industrie en is op verschillende plaatsen in Brabant en Limburg assistent en onderdirecteur op boterfabrieken. In 1916 wordt een nieuwe boterfabriek in Borkel gebouwd. Jan solliciteert, wordt aangenomen en verhuist naar Borkel.

Hij wordt door oorlogsgeweld vermoord op 11 september 1944 op de grens van Bergeijk en Valkenswaard nabij de Bergeijkse Barrier. Na een noodbegrafenis ter plaatse wordt Jan op 23 september begraven op het kerkhof in Borkel. Zijn vrouw Drika sterft op 25 mei 1975 in Eindhoven. Het echtpaar vindt hun laatste rustplaats op het oude kerkhof van Borkel en Schaft.

Kerkstraat

Het schilderijdoek heeft een afmeting van 49 x 59 cm, de lijst heeft een breedte van 9 cm. De beeltenis van Jan Maas is rechts op het doek aangebracht en de figuur kijkt daarbij zelf naar rechts, voor de kijker links. Zijn grijze haren hebben links een scheiding. Het linkeroor is zichtbaar en Jan draagt een bijna ronde bril. Onder het donkere colbert steekt een witte blouse af met schuin gestreepte stropdas.

Achter zijn linkerschouder zie je de voorgevel van de boterfabriek, terwijl achter de andere schouder de spits van de Borkelse kerktoren zichtbaar is met ernaast het vrijstaande woonhuis van het gezin Maas, toen Kerkstraat 68a en gebouwd in 1932. Nu heet het Dorpsstraat. De grond zou Jan gefinancierd hebben met geld van een erfenis. Het lijkt alsof de zon achter de skyline van Borkel onder gaat, waardoor de lucht bovenaan donker kleurt. Links op het schilderij is een boom geschilderd die doet denken aan een spar of conifeer. Het schilderij maakt een erg donkere indruk.

Joop van Appeldorn beschrijft in heemkundeblad ‘’t Periodiekske’ de geschiedenis van Coöperatieve Stoomzuivelfabriek De Nijverheid in Borkel en Schaft. Daaruit blijkt dat in 1916 naast de molen een nieuwe boterfabriek wordt gebouwd en Jan in 1917 directeur wordt. Jan is in die tijd bevriend met Poulissen, directeur van boterfabriek Bergeijk. “Zo zullen ze hem wel aanbevolen hebben in 1916”, zegt Bart, die denkt dat zijn vader tot zijn huwelijk in 1923 wellicht ergens in de kost was. Jan en zijn vrouw Drika gaan na hun huwelijk wonen in het voormalig gemeentehuis van Borkel. Er worden zeven kinderen geboren waarvan er twee vroegtijdig overlijden. Met de vijf kinderen Riet, Jan, Thea Bart en René wordt het huisje te klein en wordt richting boterfabriek, aan de overzijde van de weg, grond gekocht en in 1932/1933 nieuwbouw gepleegd. In het nieuwe huis worden nog vier kinderen geboren; Netty, Elly, Gerard en Harrie.

Na het tragisch overlijden van Jan in 1944, neemt oudste zoon Jan (1925) het werk van zijn vader over. “Hij wordt met handlichting benoemd: niet bevoegd om te tekenen voor belangrijke stukken. Dat deed het bestuur”, weet Bart te vertellen. Als Jan trouwt, gaat het jonge paar inwonen in het ouderlijk huis. Bart: “Rechts waren twee kamers en suite en nog een kleine ruimte erachter. Wij woonden aan de andere kant, met een kamer, een bijkeuken en een garage. Dat heeft enkele jaren zo geduurd.” Volgens Bart werken er in die periode vier tot vijf personen op de boterfabriek van Borkel.

Janssens

Behalve als directeur van de zuivelfabriek heeft Jan ook een verzekeringsportefeuille. “Bijna alle boeren van Borkel waren bij hem verzekerd. Bovendien was hij zaakvoerder van de Boerenbond, gevestigd in gebouwen achter de boterfabriek. Ze hadden daar veevoer, meststoffen en kolen.” Jan heeft al vroeg een auto en telefoon. “Vader zat niet in het kerkbestuur, wel was hij collectant in de kerk. Ook zat hij in het fanfarebestuur. Iedereen kende hem en hij kende iedereen. Bij ons was een harde weg met grote klinkers, van die langwerpige. Als er een tegenligger kwam, moest één van de karren of auto’s twee opzij.”

Het schilderij wordt gemaakt door Janssens. Bart: “Mijn moeder heeft hem dat na zijn overlijden gevraagd, waarschijnlijk rond 1950. De schilder was een zoon van haar zus en maakte het schilderij naar een foto van mijn vader.” Bart vindt het een goed-gelijkend portret. Janssens woonde toen aan de Parallelweg in Geldrop, zat in het kleermakersvak en kon tevens schilderen.

In de huiskamer van Bart hangt behalve het schilderij ook een foto van zijn vader mét snor, gemaakt vóór zijn huwelijk in 1923, aangezien Bart meldt dat zijn vader vanaf zijn trouwen geen snor meer droeg. De foto is gemaakt door Hoffotograaf A. van Beurden uit Eindhoven.

Eén van de zoons van gesneuvelde Jan, René, schrijft in 2010 het boek ‘Mijn elfde september’, waarin hij niet alleen uitvoerig vertelt over zijn eigen priesterleven en de beëindiging daarvan, ook staan er documenten in afgedrukt over de fatale elfde september 1944, de dag waarop zijn vader van het leven wordt beroofd door Duitse soldaten aan de Luikerweg. Al met al een bijzonder schilderij van een bijzondere inwoner van Borkel en Schaft.

Weet jij ook ergens een portret te hangen van een (oud-)inwoner van Valkenswaard? Meld het ons en we maken er een interessant verhaal over.

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android