Historische dorpspomp keert terug op de Markt in Valkenswaard

De pomp die decennialang op de Markt in Valkenswaard stond, komt terug. Door gezamenlijke inspanningen krijgt dit kleine ornament binnenkort een plaats bij het oude raadhuis. De geschiedenis herhaalt zich.

Ten huize van Wil Peels staat op zijn computer een tekst die enkele eeuwen geleden is geschreven. Wil is met nog zes leden van de heemkundekring bezig deze te vertalen om ze beter toegankelijk te maken. Wetend dat hij één van de initiatiefnemers is van de Canon van Valkenswaard, mag gerust gezegd worden dat hij een groot hart heeft voor heemkunde. Het gesprek van vanmiddag gaat dan ook om pure heemkunde; de terugkomst van de waterpomp in het centrum. Al gauw blijkt dat Wil de spin in het web is.

In 2022 is dit project volgens hem in gang gezet vanuit Weerderheem, aangezien een inventarisatie werd gedaan naar kleine historische objecten, door Henk van Mierlo. Toen is de dorpspomp ontdekt in een tuin aan de Leenderweg. Het initiatief om de pomp in ere te herstellen in het centrum is opgepakt door de destijds portefeuillehouder masterplan centrum Theo Geldens, samen met portefeuillehouder erfgoed en monumenten Bram Bots.

“We hebben het lang stil kunnen houden”, aldus Wil, die aangeeft dat er diepgaand historisch onderzoek naar de pomp is gedaan. Foto’s en kadastergegevens zijn verzameld om er een historische notitie van te maken die gepresenteerd kan worden tijdens de onthulling van de dorpspomp.

Ansichtkaarten

Volgens Wil stond de pomp de laatste jaren privé bij de familie Derksen op de Leenderweg. “Op de één of andere manier is het ornament daar verzeild geraakt en heeft er al die jaren gestaan. Nu blijkt dat hij redelijk behouden is gebleven.” De gastheer laat een foto zien van de pomp, zoals die op de gemeentewerf is binnengekomen. De pomp is van gietijzer, het binnenwerk is helemaal weg en een expert is ingeschakeld om het object te beoordelen. Dan verschijnen enkele ansichtkaarten op het scherm met daarop de pomp in vooroorlogse jaren.

Samen met beeldhouwer Jan van den Akker wordt de pomp helemaal uitgetekend, want de stenen voet ontbreekt, evenals het stenen waterbekken. Ook een krans bovenaan het metalen deel ontbreekt. Op basis van eenzelfde pomp in de gemeente Heusden heeft Theo Geldens met was een nieuw exemplaar gemaakt en nadien in gietijzer gegoten volgens het principe van cire-perdue.

Brandkuil

Dan komt een stukje historie ter tafel. “De pomp stond achter de oude kiosk, precies tussen de weg naar Leende en de weg naar Eindhoven, op een zelfgemaakt basement. Was er rond 1828 op deze plek een waterkuil voor brandbestrijding, in 1910 zie je voor het éérst de pomp verschijnen. Jaren nadien wordt een brandslang aan de pomp bevestigd, maar er blijkt te weinig water uit te komen, waardoor blussen toch onmogelijk wordt en alleen nog het omtrekken van muren gebeurt om brand te beteugelen.” De pomp is aangesloten op de voormalige brandkuil en blijft in beeld tot 1955, als de toenmalige kiosk wordt gesloopt. Waar is de pomp gemaakt? Wil: “Bij het bedrijf De Prins van Oranje, wat oorspronkelijk een smederij was en later een ijzergieterij.”

De initiatiefnemers krijgen van gemeentewege de nodige financiële middelen en het groene licht om het project te gaan realiseren.

In Hamont worden bij een natuursteenbedrijf vier blokken arduinsteen gezaagd: twee blokken als voet van de pomp, het waterbekken en tenslotte de voet van het bekken. Bij beeldhouwcollectief De Verbeelding aan de Dommelseweg is Jan van den Akker door beitelen en schuren begonnen met het op maat maken en vormgeven van de blokken. Fa. Roothans heeft het metalen gedeelte inmiddels gereinigd en geschilderd. “Er komt straks daadwerkelijk water uit de pomp”, aldus een tevreden Wil.

Een bezoek aan De Verbeelding laat de hardstenen stukken zien die straks de pomp compleet maken. Jan van den Akker: “Ik ben nu aan het vormen; wat mijn ogen zien kunnen mijn handen maken.” Hij laat het waterbekken zien, dat inmiddels spiegelglad gepolijst is. Op een hefwagentje staat de arduin of Belgische hardsteen die het onderste deel van de pomp wordt. Het ziet er fantastisch uit en Jan is blij dat hij het werk mag maken. “Deze blok is nu fijn geschuurd en straks past de pomp daar overheen.” Hij pakt er een foto bij en een werktekening met allerlei maten. Op een palet ligt de zuil die onder het bekken komt. Dan vertelt de beeldhouwer over de aanpassingen in de stenen die het voor BrabantWater mogelijk maken om er straks een leiding doorheen te voeren.

Afbutsen

Op het terrein zijn intussen verschillende beeldhouwers bezig met het maken van een kunstwerk. Soms verdwijnen ze in de stofwolken van het slijpen en hakken. “We maken hier schroefhulzen in met een chemisch anker, zodat deze plaat straks getild kan worden”, vertelt een enthousiaste kunstenaar, die tevens gepensioneerd bouwkundige is, en beide ambachten kan gebruiken om de pomp straks te kunnen laten stralen. “Hier moet ik misschien nog wel ‘n halve centimeter afbutsen, maar dat is geen probleem. En hier komt nog een loodstrookje op te liggen voor wat speling van metaal op steen.”

De Markt zal straks verrijkt worden met een prachtig ornament dat deel gaat uitmaken van straatmeubilair dat ons wat vertelt over de tijd van toen. l’Histoire se répète.

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android