Nieuw Valkenswaards woordenboek: 'Wij zijn opgegroeid in het dialect'

Jolanda Cornelissen en Henk Meeuwis schudden het Valkenswaards dialect op. Met hun Vallekeswirds Woordeboek presenteren ze een nieuwe standaard over Valkenswaardse woorden, het dialect, de schrijfwijze én uitspraak.

Natuurlijk ligt het nieuwe boek op tafel, zal op 18 april zal verschijnen en zaterdag 19 april aanstaande tussen twee uur en vier uur zal worden gesigneerd in Readshop De Boekenwaerd aan de Eindhovenseweg 7. Henk Meeuwis en Jolanda Cornelissen, de twee samenstellers van het woordenboek, zijn trots op het eindresultaat, al was het bepaald niet hun bedoeling om er zó veel ruchtbaarheid aan te geven. “Maar de boekwinkel, belde, Valkenswaard24 kwam en het Eindhovens Dagblad wil ook een interview”, vertelt Henk, terwijl Jolanda koffie breng en een speculaasje aandraagt.

Spellingssysteem

Op de vraag hoe het allemaal begonnen is, vertelt Henk (69), uiteraard hoofdzakelijk in het dialect, dat hij vier jaar geleden aan een leesplankje begint, naar aanleiding van een officieus straatnaambordje met het woord Paaike. “Taalkunde is mijn stokpaardje en ik wilde specifiek in het Valkenswaards dialect een leesplankje ontwikkelen.” Samen met Jolanda (65) gaat Henk op zoek naar een spellingssysteem dat geschikt is voor de specifieke Valkenswaardse klanken. “Er zijn wel bestaande systemen, maar vaak gebruiken die klanken die verspreid zijn over de hele provincie”, aldus Henk en de speurtocht begint met het inventariseren welke klanken in het Valkenswaards vóórkomen, om zo tot een geheel eigen notatiesysteem te komen.

Jolanda en Henk sturen elkaar allerlei dialectwoorden toe, leggen hun oor bij iedereen te luister, en zo ontstaat een brei van dialectwoorden. Het eerste woord dat bij de kop wordt genomen is Paaike. “Als je goed luistert, hoor je peike. Maar dat is in het Nederlands een korte ei en in het Valkenmswaards een lage ei. Ik besluit van die ei een ey te maken, tot het woord peyke.” Dan geeft hij als voorbeeld het woord kruis om daarmee dezelfde truc te doen. “Er staat al een ui, en laat ik daar uy van maken om de juiste klank weer te geven.” Langzaam maar zeker ontstaat een lange lijst van woorden, alleen komen Henk en Jolanda steeds meer lange klanken tegen die het Nederlands niet kent, zoals de juiste klank van varken. Ook hiervoor komt een oplossing door de korte klinker, (soms aangeduid als è van vèrreke) te voorzien van de letter h, om aan te geven dat de klinker die ervóór staat, verlengd moet worden. “Dát vond ik mijn gouden greep”, zegt Henk.

Seine

Het streven van de twee schrijvers is het gebruiken van zo weinig mogelijk hulptekens boven de letters, ofwel diakritische tekens. “We zagen regelmatig dialectstukken met zo veel hulptekens als een accent grave, accent aigu of accent circonflexe, dat het bijna onleesbaar werd en het bovendien een rommelig gezicht gaf. Bovendien kent het Nederlands weinig van die tekens.” Door het gebruik van de letter h na een korte klinker blijken veel hulptekens te kunnen vervallen. “Zo ontstaat de spelling vehreke of stihn. Het dialectwoord voor geel wordt dus geschreven als gehl en klinkt als Seine.” Als de spelling uitgevonden is voor de woorden blauw, pauw en meeuw, zijn alle woorden voortaan consequent te spellen in het dialect.

Jolanda legt uit dat in 2022 via JouwWeb een website wordt gebouwd over het Valkenswaards dialect, waarop de woorden komen te staan die ze beiden in het dialect hebben vastgelegd. Het gevolg daarvan is dat ze zich gaan toeleggen op een Valkenswaards Woordenboek met dialectwoorden, met als titel Vallekeswirds Woordeboek. De beide schrijvers gaan daarbij uit van een bepaald Valkenswaards woord, dan komt er een zin in het Valkenswaards, en daarna volgt de Nederlandse vertaling. Je kunt dus niet zoeken op het Nederlandse woord pruillip, maar wel op het Valkenswaardse woord slaoilip. Henk: “Je moet dus al Valkenswaards kennen om iets op te kunnen zoeken. Het is dus eigenlijk een omgekeerd woordenboek.”

Valt er nog iets te vertellen over het woord Vallekeswirds? Henk en Jolanda geven op de valreep nog een les in het dialect en zeggen: “Allereerst zeggen we niet valk maar vallek; we zeggen hier ook niet melk maar mellek. Je kunt het woord zowel met d of met t schrijven. Het komt af van wedert, dus een t zou kunnen, maar de d is herkenbaarder en een concessie aan het Nederlands.” Dan blijkt er een verschil in uitspraak te zijn tussen inwoners van de éne en van de ándere kant van de Eindhovenseweg. “Die kant, met het centrum, is al veel ouder dan deze kant. Hier was het meer een volkswijk waardoor het dialect simpel bleef en aan de overkant werd een iets andere taal gebezigd, vanwege onder andere andersoortige beroepen.”

Geen concurrenten

Wat wordt het volgende project? Jolanda: “Er is al een opzet van een Valkenswaards kwartetspel en een Valkenswaards leesplankje.” Ze benadrukt overigens dat iedereen vrij is om het dialect uit te spreken of te schrijven zoals men zelf wil. “We zijn geen concurrenten voor anderen en waarderen de verhalen die regelmatig in het dialect verschijnen”, zo klinkt het. “Er is nu wel een gereedschapskist voor het nageslacht, waarin iedereen kan zien hoe destijds in Valkenswaard werd gesproken. Je kunt de inhoud ook gebruiken om verhalen te gaan schrijven.” Met dat gereedschap zouden de woorden Paaike en Pèèjke anders geschreven mogen worden. “Maar, even goede vrienden.”

De officiële titel van het boek luidt: Vallekeswirds Woordeboek met als ondertitel Hét Valkenswaards Woordenboek, om het voor zoekmachines te vergemakkelijken. De opbrengst komt ten goede aan een project voor Gambia, waar Henk en zijn vrouw zich al vele jaren voor inzetten.

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android