Wil Coolen vertelt graag over historie van oude kerk en begraafplaats

Zondag 25 mei vindt de Middeleeuwse Torendag plaats over middeleeuwse kerklocaties in Zuidoost-Brabant. Ook de Oude Begraafplaats aan de Kerkhofstraat 15 in Valkenswaard wordt daarbij betrokken. Kenner Wil Coolen is tussen 13.30 en 17.00 uur aanwezig om toelichting te geven en vragen te beantwoorden.

Kerktorens zijn een uitdrukking van de Brabantse Gouden Eeuw; van 1300 tot 1500. Niet dat Valkenswaard een toren uit die periode heeft, maar wel een heeft gehád. En daar zijn nog herinneringen aan. De Nicolaaskerk en de toren uit die tijd stonden op de plek waar nu de Oude Begraafplaats is. De funderingen zijn nog zichtbaar doordat er bestrating is aangebracht op de contouren van de fundatie. Heel bijzonder om te zien. Op een zonnige middag staat Wil Coolen op een plek met een cirkelvormige bestrating. “Precies hier was de wenteltrap van de toren”, zegt hij.

Bestrating aangebracht

Hij staat in de schaduw van een enorme bruine beuk en wijst links en rechts naar de zichtbare fundamenten van de middeleeuwse kerk die in de negentiende eeuw werd afgebroken. De omtrek van de oude toren zelf was zeker zes bij zes meter en het rondje was de traptoren. “Een van de steunberen werd uitgebouwd om daarin de wenteltrap onder te kunnen brengen”, zo legt Wil uit, die vertelt dat in 2000 deze bestrating is aangebracht als herinnering aan de oorspronkelijke kerk. “Het was in de middeleeuwen gebruikelijk om een klein kerkje te bouwen dat gauw te klein werd. Dan kwam er een grotere kerkzaal en eventueel een toren. Bij de volgende verbouwing werd meestal een groot nieuw priesterkoor gebouwd, en pas daarna begon men met het schip en als allerlaatste met een nieuwe toren. En natuurlijk altijd van oost naar west, zoals hier ook te zien is.”

Er zit bij de voormalige toren een klein stukje oorspronkelijke metselwerk onder de grond. “We hebben indertijd eens stiekem gekeken.” Hij wijst verder op de halfhoge muur die is gebouwd om het totale middeleeuwse kerkerf te markeren. “In de achttiende eeuw was op deze plek ook het kerkhof ommuurd.” Wil Coolen herinnert eraan dat de kerk in 1500 is ingewijd voor de katholieke gemeenschap. “In 1648 begint de reformatie en wordt de kerk toegewezen aan de protestanten. De toren blijft zijn algemene functie dan behouden voor de gemeenschap.” Er is een tekening van 1738 waarop latere aanpassingen van het kerkgebouw te zien zijn. Het is duidelijk dat alles een verhaal heeft, en Wil weet als geen ander deze geschiedenis tot leven te brengen.

Gemeentearchief

Dan gaat het over begraven vooraan in de kerk, in het schip en buiten de kerk. “Er is een overzicht van de mensen die in de kerk begraven zijn, en dat staat op onze website. Dat heb ik terug kunnen halen uit wat ze ervoor betaald hadden.” Wat waren de functies van deze toren? Wil: “In zijn algemeenheid voor het gemeentearchief, of als uitkijktoren voor brand en naderend onheil, om vervolgens te kunnen vluchten naar de Schans van Weerde. Natuurlijk ook voor de tijdsaanduiding. De wijzerplaat zat aan de oostkant van de toren, in de richting van het dorp. Naar alle waarschijnlijkheid zat er maar één wijzerplaat aan de toren.”

In 1798 gaat de kerk terug naar de katholieken op grond van een staatsregeling, waarin iets staat over de herverdeling van gebouwen en inventaris. “De torens van de kerken worden geacht eigendom te zijn en te blijven van de burgerlijke gemeente.” Kun je nog iets zeggen over de luidklokken van deze voormalige toren? Wil: “Jazeker, die klokken waren eigendom van de burgerlijke gemeente. Toen de parochie had besloten om op de Markt een nieuwe kerk te bouwen, werden de luidklokken overgebracht naar de nieuwe kerk. Maar ze moesten ook gebruikt blijven worden voor de begrafenis van protestanten, al moesten zij verschillende tarieven betalen voor een groot en voor een klein lijk.” Naar alle waarschijnlijkheid zouden er misschien twee klokken gehangen hebben.

Tijdens de Torendag organiseren meerdere heemkundekringen en erfgoedstichtingen samen met de Stichting Archeologisch Samenwerkingsverband (SAS) op de verschillende middeleeuwse kerklocaties activiteiten, presentaties en/of rondleidingen. Een aantal kerktorens kan ook worden beklommen. Ook de Valkenswaardse Stichting 'Op den Rösheuvel' doet graag mee aan de Torendag op 25 mei van 13.30-17.00 uur. Meer informatie is te vinden op de prachtige website opdenrosheuvel.nl en op saspeelland.nl. Aan deze Torendag 2025 doen ook mee: Gerwen, Breugel, Stiphout, Bakel, Mariahout, Steensel, Mierlo, Beek en Donk, Oirschot en Handel. Keuze in overvloed . . .

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android