Ploeg aan de Molenstraat herinnert aan landbouwverleden van de streek

De ploeg is een landbouwwerktuig waarmee de grond kan worden omgekeerd. In de loop der eeuwen heeft de ploeg een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Werd het apparaat eerst gebruikt om alleen maar de grond te scheuren, later kwamen er ploegen die de grond scheuren en vervolgens ondersteboven gooien. Een eenvoudig voorbeeld van een keerploeg staat in een voortuin aan de Molenstraat in Valkenswaard. De bewoners Nienke en Twan hebben hem gered uit een afvalcontainer.

Het ijzeren apparaat is niet helemaal compleet, maar er valt voldoende over te vertellen over dit type ‘Brabantse ploeg’, zoals vermeld in een verkoopcatalogus van Mélotte van begin vorige eeuw, op de Wageningen University & Research Bibliotheek. Ook deze ploeg is vervaardigd door Mélotte, zoals te lezen op één van de onderdelen. De voorkant van de ploeg, met de twee wielen, heet de voortrein. De twee handvaten achteraan heten de staart en daartussen zit de lange ploegboom. Omdat de voortrein of kar vast aan de boom zit, spreekt men ook wel van een vaste-karploeg.

Schaar met keerbord
Je kunt allereerst zeggen dat er één groot mes achter aan de ploeg zit en daarom spreken we van een eenschaar. Tegenwoordig zijn er ploegen met wel acht scharen, voortgetrokken door een tractor. Het grote metalen blad bestaat uit een scherpe onderkant; de schaar. Het grote bord keert de grond om en heet rister of keerbord. Door het omgooien wordt onkruid bestreden en kan eventueel opgebracht mest worden vermengd met het zand van de akker. Tussen de trein en het keerbord heeft nog een onderdeel gezeten: de kouter. Deze diende om een snee in de grond te maken.

Vlastelling
De Molenstraat-ploeg werd aan de voorzijde getrokken door het paard terwijl de boer aan de achterkant de ploeg vast pakte aan de twee handvaten of staart en aan één kant een hendel kon inknijpen. Daardoor kon de schaar wat schuiner komen staan ten opzichte van de voortrein, vlastelling genoemd. Het Fries Landbouwmuseum spreekt van een rondgaande paardenploeg. Want een ploeg met vaste schaar kan maar één kant uit ploegen. Later krijgen ploegen een schaar die 180 graden kan wentelen, zodat je heen én weer kunt ploegen.

Geinig
De omhoogstekende hendel boven op de voortrein kan verzet worden, waardoor de schaar dieper door de grond gaat. Als de hendel verzet wordt, komen beide wielen korter bij de ploegboom of komen er verder van af te staan. Door de eenvoud van dit ploegje kon die lange tijd gebruikt blijven worden om een voor te maken langs de slootkant van het perceel. Het museum Goemanszorg in Dreischor geeft aan dat de ploeg rond 1900 moet zijn gefabriceerd bij Mélotte.

Bewoners en eigenaren Twan en Nienke: “Onze ploeg hebben we in de zomer van 2018 in de voortuin gezet. We zochten nog een originele invulling hiervoor. En toen vonden we deze ploeg. Die werd weggegooid en dat vonden wij zonde. We vonden het allebei een leuke knipoog naar het Brabantse platteland. Zeker ook omdat Nienke uit Delft komt en we ook wat Delfts blauw in huis hebben. En de kleur is hetzelfde als de geroeste bloembakken in onze tuin.”

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android