Van bosje tot bolknak: zo ging het werken in de sigarenfabriek

De sigarenindustrie neemt in de plaatselijke geschiedenis een belangrijke plaats in. Daardoor is er al veel over geschreven na historisch onderzoek. Valkenswaard24 is gestart met het interviewen van personen die daadwerkelijk in de Valkenswaardse sigarenfabrieken gewerkt hebben, als aanvulling op het archiefonderzoek. Deze oral history is opgestart nu de laatste werknemers nog in leven zijn.

Er worden bij de Willem II meerdere soorten sigaren gemaakt: de Bolknak (de nummer 157 genoemd), het Sprietje, de Senoritas en de Tuiter. Elk soort heeft zijn eigen smaak vanwege een andere tabak. De tabak komt volgens sigarenmaker Jac Dielis van Sumatra en Cuba en allerlei andere warme landen. In Nederland is volgens hem wel geprobeerd om tabak te kweken. “Maar daar zat totaal geen smaak aan. In die warme streken bepaalt de natuur de specifieke smaak. De tabak wordt groen afgedaan en daar opgehangen en gedroogd om later in Valkenswaard weer aan te vochten.” Fabrieksdirecteur Antoon Kersten gaat samen met mensen van de fabriek naar onder andere de veiling in Bremen om daar tabak te kopen. “Dat kostte natuurlijk nogal wat geld, hè, dat aankopen van die pakken. De baas ging daarom zelf mee om te kopen.”

Annie Dielis-Schijvens (1933), de vrouw van Jac, heeft zes jaar bij de Willem II gewerkt, totdat ze na haar huwelijk in verwachting raakt. “Bij ons thuis werkte iedereen in de sigarenindustrie, er was anders niks. Bij mijn vader thuis waren twaalf kinderen, twee dienden bij directeur Kersten en alle overige kinderen gingen naar de Willem II of naar een schoenfabriek.”

De compleetmachine
Annie maakt sigaren aan de compleetmachine. Hoe de compleetmachine werkt? Een helft is bestemd om de poppen te maken (binnengoed met omblad) en de andere helft is voor het dekblad. De poppen komen volgens Annie op de lopende band, iemand pakt die er af en de machine legt er een dekblaadje om en Annie moet dat dan afsnijden.
Er gaat dan een rol over het dekblad en snijdt dat dan af. Dat gaat allemaal automatisch. Annie: “Op een plaatje stond dan een kistje en als er vijf of zes sigaren klaar waren, pakte je die bij elkaar en deed ze in het kistje.” De compleetmachines komen volgens sigarenmaker Guust Maes uit Best en worden bij Arenco gemaakt. Onlangs stuurt het bedrijf een interessante foto van de machinestraat.
Het handwerk wordt steeds meer verdreven door machines. Het ‘striepen’ gebeurt voortaan met een stripmachine, zoals er in het Valkerij en Sigarenmuseum een staat opgesteld.

Dekpremie
Annie: “Ik was een goede dekoplegger want ik kreeg vaak met de vakantie een premie omdat het zo goed ging. Ik was een rechtse deksnijder, een hele goede. Ooit zat er een puntje in het dekblad en ik dacht dat de sigaar dan niet zou trekken. Ik gooide die dan bij de slechte sigaren. Maar dat mocht niet, want dat waren tóch goede sigaren.”
Dekblad is heel duur. En als je een goede deksnijder bent, krijg je de premie omdat je heel weinig afval hebt. Annie: “We kregen ook wel eens meer-beschadigd blad. Dan sneed je erlangs af zodat je er tóch nog een sigaar uit kon halen. Je moest vooraf de bladen afwegen en dan kon je er een bepaalde hoeveelheid uithalen. Maar ik sneed er méér, vandaar de premie. Ik zou het nog kunnen.”

Fabriekscommissie
De Hofnar beschikt over een fabriekscommissie om bij geschillen samen met partijen aan tafel te gaan zitten. Guust: “Bijvoorbeeld bij een geschil hoeveel sigaren uit één dekblad gehaald konden worden. Dan werd opnieuw vastgesteld hoeveel je uit een pond kon halen. Of bij meningsverschillen over het loon. De commissie had een behoorlijke invloed op de werkvloer. Een klein vakbondje binnen de fabriek. Er werd onder het werken gepraat over voetbalclubs De Bosuilen en De Valk, politiek, van alles. Sommige sigarenmakers zaten in de gemeenteraad, dus we waren goed op de hoogte.” Ook de pastoor heeft volgens hem een grote invloed op de fabrieksarbeiders. Als geestelijk adviseur heeft hij de macht om zaken te verbieden die tegen het geloof zijn.

Volgens het echtpaar Maes is er een streng bewind in de fabriek. “Als je wilde gaan pissen moest je dat eerst nog vragen.” Guust onderbreekt zijn loopbaan als sigarenmaker voor zijn militaire dienstplicht en komt daarna weer terug bij de Hofnar.

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android