Jan Gijsbers heeft duidelijke mening over grondbeheer: 'In mijn kop zitten zo veel verhalen'

De wijze waarop Jan Gijsbers over Moeder Natuur spreekt is adembenemend. Niet alleen voor de luisteraar, ook bij hemzelf schokt de adem soms. Jan is een zeer bevlogen natuurman en legt zijn accenten vooral op natuurbeheer. Valkenswaard24 interviewt hem.

“Kom eerst even mee achter kijken.” In de sorteerruimte is dochter Mariëlle bezig met enkele werknemers om Ilex (hulsttakken) op een lopende band te plaatsen en te snoeien. In een koelhal, tot de nok toe gevuld, staan volle containers klaar, onder andere voor Noorwegen. “Typisch voor de kersttijd, maar steeds vaker wordt de Ilex ook in boeketten gebruikt”, zo klinkt het. Even later steekt Jan in de woonkamer van wal over bodemgesteldheid en beplanting in de omgeving van Valkenswaard.

Volgens hem was Valkenswaard qua bodem altijd een arm plekje om te wonen. “Waar vind je huizen van enige betekenis? Op plekken waar de grond enigszins vruchtbaar is. In onze streken is dat bijvoorbeeld in Acht of Veldhoven. Niet in Valkenswaard.” Rijke boerderijen bestonden hier volgens hem niet, omdat de grond onvruchtbaar was. “Je moet je voorstellen dat de percelen rondom de kerk allemaal zijn opgehoogd met plaggen uit de Malpie-heide. Twaalf hectaren heide waren nodig om één hectare akkerland vruchtbaar te maken. De heide werd steeds armer. En de bossen waar je nu door loopt, zijn allemaal jonge ontginningen van de dertiger jaren. Ook al spit je die arme grond om, dan is het nóg niks.” Daarom werd volgens de Valkenswaardenaar thomasslakkenmeel gebruikt, een fosfaathoudende kunstmest, met veel verschillende elementen als koper, magnesium, kalk en kobalt. Voor de groei van een boom zijn wel twintig elementen nodig die bepalend zijn voor groei. “De grote elementen zijn stikstof, fosfaat, kalium, magnesium, calcium en zwavel. Je hebt daarvan tientallen kilo’s per hectare per jaar nodig om in de kringloop rond te kunnen laten gaan.” Dan noemt hij enkele kleine elementen die nodig zijn, zucht enkele malen en grijpt met zijn handen naar zijn hoofd.

Justus von Liebig

Door zijn opleidingen en studies blijkt Jan zeer goed ingevoerd in de materie van natuurbeheer, en plaatst vraagtekens bij de wijze waarop Bosgroep Zuid uit Heeze, namens de gemeente aan bosbeheer doet. “Verzuring is er altijd geweest; is een normaal verschijnsel”, en Jan Gijsbers haalt Justus von Liebig aan, de eerste bedenker/gebruiker van kunstmest. Hij kwam tot de conclusie dat dieren- en mensenmest eerst moet worden afgebroken tot zouten, die een plant vervolgens kan opnemen in de vorm van ionen.” Het is boeiend om naar Jan te luisteren, ondanks de vele scheikundige begrippen die over tafel gaan. Hij vergeet zijn koffie op te drinken omdat hij zo bevlogen van de hak op de tak springt. “In mijn kop zitten zo veel verhalen, dat is te gek voor woorden”, zegt hij.

Bij het aanleggen van de bossen is volgens de gepensioneerde plantenkweker thomasslakkenmeel gebruikt om de kalk- en fosfaathoeveelheid en de kleine sporenelementen aan te vullen. “Dat hebben ze kwistig gebruikt. Een boswachter vertelde eens dat ze er wel drieduizend kilo per hectare op strooiden. Dat is éénmalig, in tegenstelling tot akkerbouwgrond die jaarlijks bemest kan worden.”

Het is voor de gastheer een ergernis dat de bovenste humus- of strooisellaag op de Malpie verwijderd gaat worden en de bomen zullen worden omgezaagd. Straks blijft er volgens hem alleen maar zand over, alleen maar èrremoei.

Ook de waterhuishouding in de regio stelt Jan aan de orde. Hij zegt dat de beekdalen van de Keersop en van de Tongelreep, in zijn ogen, al verkloot zijn. “Maar de bomen op de Malpie, die stáán er nog.” Hij stelt dat niet alles maakbaar is. De natuur moeten we naar zijn zeggen gewoon ondergaan. “Wij hebben invloed op de natuur, maar die moeten we minimaliseren. Met een graafmachine en een kettingzaag kunnen we de natuur niet reguleren. De veranderingen in de natuur moeten we accepteren.” Volgens Jan overleeft de natuur best wel zónder ons. We krijgen er wel een andere soort natuur voor terug. “Als je dat niet accepteert, en je beïnvloedt de natuur, is er sprake van een wensnatuur. Is wat jij gemaakt hebt beter dan wanneer je er van afgebleven was? Dat moet je je ernstig afvragen.”

Nooit een lindeboom gezien

De Nederlandse Mycologische Vereniging denkt dat er wel tweehonderd soorten schimmels in de bodem zitten bij naaldbomen. Deze schimmels zullen verdwijnen zodra de dennen en de strooisellaag worden verwijderd. Op de vraag waarom die bodem en bomen precies verwijderd zullen gaan worden, zegt Jan: “De grond was hier oorspronkelijk arm. Dat klopt, want de gronden werden eeuwenlang afgeplagd. Daarom wil de gemeente het weer terug arm maken. Maar in 1930 zijn die woeste gronden in cultuur gebracht door ze te bemesten en diep te spitten.” De conclusie is duidelijk: laat de gronden zoals ze nu zijn. Er zullen vanzelf bomen groeien als berken en eiken, elzen en wilgen, die er van nature thuishoren. “Bosgroep Zuid gaat lindebomen planten in het bos. Maar dat zijn parkbomen. Ik heb in onze bossen nog nooit één zaailing van een lindeboom gezien!” De loofbomen die men wil planten gaan het volgens Jan moeilijk krijgen in de zomer.

Na een natuurkunde les van ruim ‘n uur pakt hij enkele grote tassen en haalt daar allerlei hulpmiddelen uit om daarmee de natuur te kunnen onderzoeken tijdens zijn tochten. Allerlei pijpjes, potjes en testen komen naar boven. Monsterbuisjes, een waterslangetje om te kunnen waterpassen en een notitieboekje. Ook een pH-meter, EC-meter, een rolmaat en een loep horen bij het gereedschap, net als een thermometer en ammonium- en nitraattests. “Er zijn overal normen voor, maar die worden door de overheid met het grootste gemak aangepast als ze dat uitkomt.” Neem de verhalen van Jan Gijsbers maar gerust serieus, want hij weet waar hij het over heeft. “Wij zijn terecht altijd trots geweest op onze Malpie. Laten we er voor zorgen, dat het gebied zich zoveel mogelijk op natuurlijke wijze kan ontwikkelen.” 

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android