De schoonheid van gewelven in onze Valkenswaardse kerken

Zodra mensen voor het eerst een kerkgebouw bezoeken, hebben ze soms de neiging om omhoog te kijken, naar het plafond. Waarom? Zo ervaar je de enorme ruimte in de kerk, de hoogte van het gebouw en vaak de schoonheid van het gewelfde plafond: de gewelven. Valkenswaard24 duikt erin.

Dit is het duizendste artikel dat Evert Meijs geschreven heeft voor Valkenswaard24. Chapeau! Via deze weg: hartelijk dank aan Evert voor zijn enthousiasme en toewijding de afgelopen jaren!

Gewelfplafonds, kortweg gewelven, zijn geschikt om een grote ruimte te overspannen, bedoeld om de schoonheid van het gebouw te benadrukken. Hoe knap zijn de enorme gewelven geconstrueerd in gotische kathedralen als in Reims, Burgos of ’s-Hertogenbosch! Zijn gewelven aanvankelijk samengesteld uit metselwerk met bakstenen, lange tijd worden ze uitsluitend gemaakt met goedkoop stucwerk van gips op latten of riet. Door de invloed van architecten als Pierre Cuypers komt het gemetselde gewelf weer terug. Vaak zie je dan het eerlijke metselwerk, maar soms ook is het metselwerk weer onzichtbaar gemaakt doordat het plafond is gestukadoord en geschilderd, zoals in de Nicolaaskerk aan de Markt. Alle foto’s bij dit artikel zijn in deze kerk gemaakt, tenzij anders aangegeven.

Gewelfkap en sluitsteen

Schoon metselwerk kan een lust voor het oog zijn. Soms worden verschillende kleuren stenen gebruikt. Ook kunnen de stenen voorzien worden van schilderingen, waardoor de gewelven een nog mooiere aanblik geven.

Technisch gezien bestaan gewelven uit de grote vlakken, vaak met scherpe uitlopende punten (foto 01). Zo’n vlak heet een gewelfkap en wordt afgezoomd met de zogenaamde ribben. Vaak zijn dat speciale stenen die een apart model hebben, geprofileerde bakstenen. De ribben beginnen vanuit een aanzet, console of een geboorte, in de Valkenswaardse kerk voorzien van kleuren goud en rood. De ribben komen samen op één punt, soms voorzien van een sluitsteen. Ribben maken vaak mooie figuren (foto 020.), zoals een stergewelf. Vooraan in de kerk, boven het priesterkoor, is een straalgewelf gemaakt (foto 03), waarbij de ribben vanuit de gekleurde aanzet in één punt samenkomen. Soms vormen de ribben een net (foto 04).

Gewelven hoeven niet altijd ribben te hebben. De stenen kunnen ook rechtstreeks tegen elkaar gemetseld worden. De verschillende gewelfkappen lijken dan te zweven (foto 05) en spreken we van een graatgewelf. Soms vertrekken vanuit de aanzet of de console meerdere ribben (foto 06). Een samenstel van gewelfkappen wordt vaak van elkaar gescheiden door een gordelboog (foto 07), die in de Nicolaas een iets donkerder kleur heeft gekregen. Het graatgewelf achter in de Mariakapel is blauw gekleurd (foto 08).

Kroonluchter of adventskrans

Als je voor de eerste keer op de zolder van de kerk komt, kijk je je ogen uit als je van bovenaf op de bakstenen gewelven. Echt een heel raar gezicht, want je ziet grote grijze bobbels, alsof enkele olifanten strak naast elkaar staan. Deze bovenkanten zijn in de Nicolaaskerk besmeerd met cement. Je kunt heel goed zien waar de ribben lopen en waar die samenkomen, bijvoorbeeld in een sluitsteen (foto 10). Meestal loopt er door die sluitsteen een snoer voor een lamp, of een kabel waar een kroonluchter aan hangt. De gordelbogen zijn op de zolder ook heel goed te zien als schoon metselwerk. Ook daarin wordt vaak een gaatje gemaakt om een kroonluchter te kunnen bevestigen, een lamp of een adventskrans. Maar lampen worden ook bij kleinere kruisingen van ribben aangebracht (foto 12 van boven en foto 13 van beneden). Foto 14 laat het interieur van de Nicolaaskerk zien vóórdat alles werd gepleisterd en geschilderd. Donkerte alom.

Een graatgewelf is ook in de grote Willibrorduskerk van Waalre te zien (foto 15). Zelfs boven de voordeur van het notariskantoor aan de Leenderweg is een klein graatgewelf geconstrueerd. De samenstelling van de gewelven in de kerk van Onze Lieve Vrouw Presentatie geeft weer een heel andere aanblik (foto 16). Tenslotte een fraaie foto (foto 17) van het plafond van de kapel in de Achelse Kluis. Is het niet prachtig? Een boeiend lijnenspel. Kijk eens wat vaker omhoog!

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android