Een duik in de geschiedenis van Borkel, zo is het ontstaan

Het huidige centrum van Borkel is ontstaan rondom de in 1845 gebouwde Sint Servatiuskerk. Tot die tijd was dit een heidegebied, doorsneden door een weg naar Schaft en gelegen tussen het Biestven en de beemden langs de Dommel.

Via Heemkundekring Weerderheem

Ook de aanleg van de Straatweg 's-Hertogenbosch-Luik omstreeks 1800 had een behoorlijke impact op het leven in Borkel. De weg doorsneed de eeuwenoude structuur van Borkel, waarbij de gehuchten Kleinen Borkel en Berkheuvel werden afgesplitst van de rest. De belangrijkste gehuchten (aantal huizen) in die tijd waren Kleinen Borkel (4) en Berkheuvel (4), Hoek (5), Straat (10) en Kapel (6), Hoef (13), Voorste (2) en Achterste Brug (6). Tegen deze eeuwenoude structuur wordt het duidelijk dat het gehucht de Kapel lange tijd min of meer het oude (geografische) centrum van Borkel was.

Het gehucht dankt haar naam aan de kapel, gewijd aan de Heilige Antonius Eremiet. De stichtingsdatum van deze kapel ligt vóór het jaar 1444. In dat jaar wordt de kerk van Westerhoven, samen met de kapellen van Dommelen en Borkel, afgescheiden van Bergeijk. We weten ongeveer hoe deze kapel er uitzag op basis van een tekening uit 1789 in 'Het Schetsenboek' van Hendrik Verhees, welke vermeldt: “Capel te Borkel met het huijs van den pastoor tegens de gevel geboudt”.

De ligging van deze kapel is in 1828 opgetekend door het kadaster. Op dit minuutplan is ook de schuurkerk te zien die in gebruik was vermoedelijk van kort voor 1690 tot de ingebruikname van de huidige Sint Servatius kerk. De kapel wordt in 1828 betiteld als 'Vervalle Kerk' en staat in 1837 niet meer op kaart.

Heden
Vandaag de dag is ter plekke nog maar weinig over van de eeuwenoude historie van deze locatie. In overleg met de gemeente en de regioarcheoloog en met toestemming van de huidige eigenaar hebben we middels twee archeologische onderzoeken geprobeerd nog iets terug te halen van deze eeuwenoude historie.

Erfgoedradaronderzoek
Met grondradaronderzoek is het mogelijk de ondergrond in beeld te brengen zonder te hoeven graven. Niet alleen grote structuren zoals de fundamenten en restanten van een kapel, maar ook historische landschappelijke elementen zoals grafvelden en karrensporen kunnen met de erfgoedradar zichtbaar worden gemaakt.

De grondradar is op maandag 15 april 2019 ingezet om de ondergrond op de locatie van de voormalige kapel en schuurkerk in beeld te brengen. Hiertoe wordt er een denkbeeldig raster over het terrein gelegd. Vervolgens wordt dit raster afgelopen met een kar, waarin de grondradar is ingebouwd. Dit is een precies en tijdrovend karwei. Helaas bevonden zich op het terrein vele obstakels, waar omheen gewerkt moest worden. Hierdoor zijn er hiaten in de waarnemingen die de interpretatie lastiger maken.

De exacte locatie van de grondradar wordt middels een gekoppeld GPS-systeem weggeschreven op een computer. De radargolven dringen tot circa 2 meter diep in de bodem. Afhankelijk van de bodemopbouw worden reflecties van deze radargolven opnieuw opgepikt en eveneens weggeschreven op de computer. De radargolven worden m.n. gereflecteerd bij overgangen van materialen met verschillende dichtheid, zoals wanneer er een stenen fundament onder het zand bedolven ligt, maar ook wanneer er een holte of met water gevulde ruimte in de ondergrond zit. Op deze manier wordt een driedimensionaal beeld gemaakt van de ondergrond. Het is mogelijk om op verschillende dieptes een doorsnede te maken.

Op een diepte van 1 meter onder maaiveld verschijnen diverse geometrische structuren, met name enkele smalle rechte structuren, die in verband kunnen staan met fundamenten van de oude kapel en pastorie. Wanneer we in detail kijken naar het gebied ter hoogte van de oude kapel dan zijn er naast de strakke structuren ook diverse losse objecten zichtbaar. Hoewel niet is uit te sluiten dat deze reflecties worden veroorzaakt door puin en dergelijke kunnen deze ook in relatie staan tot mogelijke begravingen. Opvallend is ook de aanwezigheid van een klein object noordelijk naast de kapel, welk ook is ingetekend op de kadasterkaart uit 1828.

Booronderzoek
Vervolgens is op 19 februari 2020 een verkennend booronderzoek uitgevoerd om de bevindingen uit het erfgoedradaronderzoek te checken; zijn we daadwerkelijk op de fundamenten van de voormalige kapel gestuit?

Het booronderzoek is uitgevoerd met een Edelmanboor met een diameter van 10 centimeter tot een maximale diepte van circa 2 meter. De boorkernen worden uitgelegd en gefotografeerd. Vervolgens wordt de boorkern gezeefd om eventuele archeologische vondsten veilig te stellen.

De boringen laten een vrij intacte bodemopbouw zien en samen met de vondsten (baksteen, potscherven, vuursteen fragment) bevestigen deze de archeologische verwachting. Een aangeboorde leemlaag bij een aantal boringen is de mogelijke verklaring voor reflecties zichtbaar in de grondradarbeelden.

Slotwoord
De uitgevoerde onderzoeken hebben slechts een tipje van de sluier opgelicht, maar geven geen eensluidend antwoord op de exacte locatie en ouderdom van mogelijke resten van de kapel in de ondergrond. Er zijn geen aanwijzingen gevonden van overblijfselen van de schuurkerk in de ondergrond. Een goed onderzoek werd hier gehinderd door obstakels en de aanwezige bebouwing.

Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android