Rijksmonument op de Schaft: boerderij, interieur en dialect van Mientje vormen één geheel
Valkenswaard kent 22 inschrijvingen in het register van rijksmonumenten. Twee in Borkel, twee in Dommelen, vier in Schaft en veertien in Valkenswaard. Het gaat dan om bijzondere boerderijen, een schuur, molens, pastorieën, grafkapel, dienstwoning, kerk, woonhuizen en een terrein met urnenvelden.
De komende periode zoekt Valkenswaard24 contact met mensen die in een rijksmonument wonen, werken, of wonen én werken. Het eerste stuk gaat over rijksmonument Dorpsstraat 112 met Mientje Kwinten-Evers als bewoonster.
Naast de voordeur van de bijzondere boerderij op de Schaft is het bordje Rijksmonument aangebracht. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is kort en duidelijk: het gaat hier om een boerderij van het Kempische langgeveltype, op een L-plattegrond, onder een rieten wolfsdak met voet van pannen. Ramen met kleine roedeverdeling en luiken. In de gevel zitten de jaartalstenen 1771. De meeste boerderijen in onze regio zijn van het langgeveltype: voorhuis, stal en schuur zijn aan elkaar gebouwd en de deuren zijn meestal geplaatst aan de lange zijde. De boerderij is niet één langgerekt gebouw, maar heeft een L-vorm. Het rieten dak is een zadeldak met afgeschuinde vlakken aan voor- en achterzijde. Zo’n vlak wordt een wolfseinde genoemd. Bewoonster van dit fraaie monument is Mientje Kwinten – Evers (1948). Ze heeft graag dat je gewoon achterom binnen komt.
Dialect
Mientje woont oorspronkelijk in een nieuwe woning aan de Voorste Brug. Door haar huwelijk met Walter Kwinten in 1969, komt ze aan de Dorpsstraat te wonen, in de boerderij van de familie Kwinten. Walter is hier geboren en het jonge koppel zet samen het boerenbedrijf voort. Vooral schapen houden is de specialiteit van Walter en Mientje.
Als in de grote keuken de koffie is ingeschonken en de eigengemaakte cake is aangesneden, vertelt de gastvrouw honderduit over het rijksmonument nummer 36875 dat sinds 15 mei 1968 als zodanig geregistreerd staat. Voordat het over haar boerenhoeve gaat, vertelt Mientje in perfect Borkels dialect hoe moeilijk het dit jaar was om nog aan een groen palmtakje te komen voor achter het kruisbeeld. “Heb je aan de kopse kant van de boerderij het jaartal 1771 kunnen zien? Dat is er met donkere stenen in gemetseld. Ik moet die stenen nog weer eens zwart maken met kachelpoets.”
In 1990 is de boerderij grondig gerestaureerd en zijn er nieuwe ramen in gekomen. Mientje: “Al in 1985 waren we begonnen met de aanvraag, want het dak was heel slecht en de kozijnen en deuren ook. We hadden er lange tijd niks meer aan gedaan. Er kwam geen subsidie voor dit rijksmonument omdat de molen van Borkel pas was aangeschaft. Wij konden bij Monumentenzorg een lening afsluiten die we terug moesten betalen, weliswaar onder lage rente. Het monumentengedeelte van de boerderij is het dak en de buitenmuren met kozijnen.” Muren worden op eigen kosten geïsoleerd, vloeren vervangen en zoldervloeren verbeterd. “De gemeente had gelukkig nog een potje wat we konden aanspreken vanwege de hoge kosten.”
Trots vertelt Mientje dat de boerderij vanaf 1771 altijd in de familie is geweest, al was het niet altijd van Kwinten, maar ook van Aarts, aangetrouwde familie. “Ik slaap er niet minder om dat het een monument is, het maakt niet zo veel uit, maar ik voel me er goed in. Ik houd van het huis, al klinkt dat misschien gek.”
Vliegenwerend blauw
Interieurfoto’s maken is vanwege privacy natuurlijk not done. Toch maakt Mientje in een houten wand een deur open en laat ze een zeer oude stenen trap zien, die vroeger naar de opkamer leidde. “Maak er gerust een foto van. Kijk eens hoeveel deze is afgesleten! De trap zou heel erg oud zijn. Het deurtje hier links naast geeft toegang tot de diepe kelder. En kijk eens hoe mooi de ouderwetse houten klinken zijn.” Mientje vertelt dat de architect destijds blauw als kleur adviseerde. “Dat schijnt vliegenwerend te zijn” en ze wijst naar de zolderplanken.
Na de voorkamer met ossenrode zolderplanken bekeken te hebben laat Mientje een fraai theepotje zien. “Dat vonden we eens onder een oude drempel. Zou er geld in zitten? Dat was niet het geval, maar naderhand hoorden we dat zo’n pot onder de dorpel werd geplaatst tegen de boze geesten.” Het potje staat op een echte lemen steen, zoals die er vroeger zo veel in een muurtje zaten tussen het woon- en stalgedeelte. De initialen van de steenbakker zijn nog duidelijk te zien.
Dan voert de rondleiding via een houten trap naar de zolder, waar nog verschillende originele balken te zien zijn. Op eigen verzoek is tijdens de restauratie een grote ijzeren deur in de schoorsteen aangebracht, om hammen te kunnen roken en de schoorsteen te kunnen vegen. Eenmaal weer beneden laat Mientje een merkwaardig fenomeen zien: twee dikke draagbalken, kort bij elkaar, met slechts enkele centimeters afstand van elkaar. De houtverbindingen op de schapenstal stralen allemaal hoge leeftijden uit en omhoog kijkend is een gigantisch groot dak zichtbaar. In een andere muur zit een merkwaardig deurtje en je vraagt je af wat daarvan de functie zou zijn geweest. Het rijksmonument heeft nog steeds een gierkelder en de grup, voor de mest van de koeien, is ook nog aanwezig; volgestort met puin.
Er is tijd te kort om alle details van de boerderij te beschrijven. Maar één ding is zeker, het pand draagt terecht de titel rijksmonument en straalt nog steeds de sfeer uit van de boerenhoeve. De koeien en schapen zouden er meteen weer in kunnen. Bij vertrek wijst Mientje nog even op het ingemetselde jaartal 1771 en is duidelijk zichtbaar dat het onderste stuk van het rieten dak bestaat uit dakpannen. Bijzonder.
Download de gratis app van Valkenswaard24 en mis niets → Apple | Android
